Παιώνια: Η πρωταγωνίστρια του Βελανιδόδασους

Επιμέλεια: Τιμολέων Ντέμος, Φοιτητής Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών

Paeonia mascula subsp. russi
(Φωτο: Discoveryaitoloakarnania)

 Η αλήθεια είναι πως το Ξηρόμερο είναι σχετικά άγνωστος τόπος ως προς τα φυτά του. Με την πρώτη ματιά ίσως πούμε ότι δεν διαφέρει ιδιαίτερα από άλλες περιοχές της Ελλάδας. Εάν όμως ερευνήσουμε το θέμα πιο αναλυτικά, θα ανακαλύψουμε κάποια φυτά ιδιαίτερα και σπάνια σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Ένα από αυτά είναι η παιώνια (επιστημονική ονομασία: Paeonia mascula subsp. russi), ένα πανέμορφο φυτό, όπου στο Ξηρόμερο το υποείδος αυτό εμφανίζει από τους μεγαλύτερους πληθυσμούς του πανελληνίως και η τοπική του ονομασία είναι (α)πογωνιά.

Περιγραφή του φυτού

Φέρει βλαστό ύψους 25-40 cm, ρόδινο κατά τη νεαρή ηλικία του φυτού, φύλλα με πυκνό έως αραιό τρίχωμα στην κάτω επιφάνειά τους και άνθη με ρόδινο έως ελαφρά πορφυρό χρώμα. Ανθίζει από τα μέσα Μαρτίου έως τις αρχές Απριλίου.

Εξάπλωση του υποείδους

Το φυτό αυτό φύεται στο Ξηρόμερο, τη Λευκάδα, την Κεφαλλονιά και τη Ζάκυνθο. Εκτός της χώρας μας βρίσκεται στην Σικελία, τη Ν. Ιταλία, την Κορσική και την Σαρδηνία. Στο Ξηρόμερο μπορούμε να συναντήσουμε δύο πληθυσμούς, έναν στο Βελανιδόδασος (δείτε εδώ) κοντά στη Σκουρτού και έναν ακόμη στα Ακαρνανικά Όρη. Μάλιστα το Βελανιδόδασος είναι το ανατολικότερο όριο εξάπλωσης του υποείδους στην Μεσόγειο. 

Το φυτό αυτό προτιμά σκιερές ή ημισκιερές, προστατευόμενες θέσεις σε δασώδεις περιοχές ή σε βάσεις βράχων, ώστε να συγκρατείται μια σχετική υγρασία κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης και ανθοφορίας του. Έτσι μπορούμε να πούμε ότι η παρουσία του στην Ακαρνανία είναι συνδεδεμένη με την ύπαρξη του Βελανιδόδασους καθώς τα μεγάλα δέντρα του παρέχουν το κατάλληλο περιβάλλον για την ανάπτυξη του. Στα Ακαρνανικά Όρη μπορούμε να το εντοπίσουμε στις ΒΔ πλαγιές του όρους Μπούμιστος, στο δάσος κεφαλληνιακής ελάτης (Abies cephalonica).

Η ονομασία παιώνια

Πιστεύεται ότι η παιώνια οφείλει το όνομά της στον Παίωνα, μαθητή του Ασκληπιού (θεού της υγείας και της ιατρικής). Σύμφωνα με την μυθολογία, η Λητώ (μητέρα του θεού Απόλλωνα και θεά της γονιμότητας) δίδαξε στον Παίωνα πώς να αποκτήσει μια μαγική ρίζα που φύτρωνε στον Όλυμπο και απάλυνε τον πόνο των γυναικών κατα τον τοκετό. Ο Ασκληπιός τότε ζήλεψε και αποπειράθηκε να σκοτώσει τον μαθητή του. Ο Δίας έσωσε τον Παίωνα μεταμορφώνοντάς τον σε λουλούδι, την παιώνια.

Η επιστημονική της ονομασία είναι Paeonia mascula subsp. russi ωστόσο έχει υπάρξει σύγχυση γύρω από αυτή και συχνά το βλέπουμε λανθασμένα ως russoi ή russii. Έτσι διευκρινίζεται ότι το σωστό όνομα είναι russi, αφιερωμένο στον Giocchino Russo του οποίο το εκλατινισμένο όνομα είναι Russus (γενική Russi).

Ένα τυπικό παράδειγμα του βιοτόπου
στον οποίο φύεται η παιώνια στο Ξηρόμερο
(Φώτο: Discoveryaitoloakarnania)

Κίνδυνοι που αντιμετωπίζει η παιώνια

Παιώνια δίπλα σε βελανίδι με το κύπελλό του.
Το φυτό αυτό είναι συνυφασμένο με το δάσος

Η παιώνια δεν κινδυνεύει από την βόσκηση καθώς τα στελέχη και τα φύλλα της έχουν πικρή γεύση και δεν τρώγονται από τα ζώα. Ωστόσο κινδυνεύει από την κοπή και συλλογή των ανθέων της για καλλωπιστικούς λόγους. Ας μην ξεχνάμε ότι τα άνθη είναι τα αναπαραγωγικά όργανα του φυτού και χωρίς αυτά δεν μπορεί να πολλαπλασιαστεί. Έτσι κόβοντας τα άνθη, του προκαλούμε μεγάλο πρόβλημα παρόλο που θαυμάζουμε την ομορφιά του. Τέλος, όπως ήδη αναφέρθηκε, η παρουσία της παιώνιας στην Ακαρνανία είναι συνυφασμένη με το Βελανιδόδασος. Εκεί βρίσκονται τουλάχιστον 1000 ώριμα φυτά παιώνιας, τα οποία εξαρτώνται άμεσα από το δασικό τοπίο που διαμορφώνει η ήμερη βελανιδιά. Έτσι χρειάζεται προστασία του μοναδικού αυτού δάσους και ορθολογική διαχείρισή για να μπορούμε να θαυμάζουμε τόσο το σύνολό του, όσο και τις ξεχωριστές μονάδες βιοποικιλότητάς που διαθέτει, όπως η παιώνια!

Κομμένη βελανιδιά από λαθροϋλοτόμους
στη βάση της οποίας υπάρχει  μια παιώνια

Πηγές:

• Δ. Φοίτος, Θ. Κωνσταντινίδης, Γ. Καμάρη, Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων και Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας, Τόμος Δεύτερος, Πάτρα 2009

• Β. Βλάμη, Στ. Ζόγκαρης, Π. Δημόπουλος, Βελανιδοδάσος Ξηρομέρου, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Τμήμα Διαχείρισης Φυσικών Πόρων, Σύλλογος Φίλων Βελανιδιάς “Αμαδρυάδα”

• William T. Stearn and Peter H. Davis, Peonies of Greece (A taxonomic and historical Survey of the Genus Paeonia in Greece), The Goulandris Natural History Museum, Kifissia- Greece 1984

• Πηγή φωτογραφιών: Discoveryaitoloakarnania