Βελανιδόδασος Ξηρομέρου: Το πράσινο στολίδι της Ακαρνανίας
Επιμέλεια: Τιμολέων Ντέμος, Φοιτητής Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών
Στις νότιες υπώρειες των Ακαρνανικών, στον πυρήνα του Ξηρομέρου απλώνεται μια λοφώδης έκταση με πολλά διασκορπισμένα χωριά ανάμεσα σε δασωμένες βραχώδεις πλαγιές και γεωργικές εκτάσεις. Κατα το παρελθόν η περιοχή ήταν καλυμμένη με απέραντα δάση ήμερης βελανιδιάς (επιστημονική ονομασία: Quercus ithaburensis subsp. macrolepis), πολλά από τα οποία δεν υπάρχουν σήμερα. Ωστόσο έχει διατηρηθεί έως και τις μέρες μας ενά αξιόλογο τμήμα των παλαιότερων δασών με μοναδική βιοποικιλότητα που αποτελεί ένα ιδιαίτερο οικοσύστημα της ελληνικής φύσης. Ο λόγος για το Βελανιδόδασος Ξηρόμέρου…
Εκτείνεται από τον όρμο του Αστακού και του Πλατυγιαλίου στα δυτικά, έως τον Αχελώο στα ανατολικά και τη λίμνη Οζερό στα βορειοανατολικά καταλαμβάνοντας έκταση 150.000 στρεμμάτων, αποτελώντας το μεγαλύτερο δάσος ήμερης βελανιδιάς στην Ελλάδα. Κατά το μεγαλύτερο μέρος του αποτελείται από αραιά δάση ή συστάδες αλλά σε ορισμένα σημεία σχηματίζει πυκνά δάση. Το πιο γνωστό δασικό τοπίο είναι η Μάνινα, ο πυρήνας του βελανιδοδάσους που βρίσκεται στη λοφοσειρά μεταξύ της Μονής Λιγοβιτσίου και του Αχελώου. Η εναλλαγή του πυκνού δάσους ήμερης βελανιδιάς, των θαμνώνων, των λιβαδιών και των καλλιεργούμενων εκτάσεων, σε συνδυασμό με τη σπάνια χλωρίδα και πανίδα, συνθέτει ένα τοπίο που σπάνια συναντάται σε άλλες περιοχές της Ελλάδας και της Ευρώπης. Εντός της έκτασης του δρυοδάσους βρίσκονται 11 οικισμοί οι κάτοικοι των οποίων εξαρτώνταν σημαντικά από την βελανιδιά και τα προϊόντα της. Εκτός από αυτούς τους οικισμούς υπήρχαν κι άλλοι στην περιοχή του Ξηρομέρου που στηρίχθηκαν οικονομικά από την συλλογή και το εμπόριο των βελανιδιών.
Χλωρίδα
Η περιοχή του δάσους εμφανίζει έντονο ενδιαφέρον στην ποικιλία και τη σύνθεση των φυτικών ειδών. Το δάσος αποτελείται από είδη βελανιδιάς με κυρίαρχο την Ήμερη Βελανιδιά (επιστημονική ονομασία: Quercus ithaburensis subsp. macrolepis) η οποία καλύπτει τις μεγαλύτερες δασικές εκτάσεις. Είναι από τα σημαντικότερα είδη της ελληνικής χλωρίδας, έχει πανάρχαια σχέση με τον άνθρωπο και ονομάστηκε “ήμερη” καθώς δαμάστηκε και εξυπηρέτησε τις ανάγκες του για αιώνες. Έχει ευρεία εξάπλωση στην Ανατολική Μεσόγειο (Ελλάδα, Τουρκία, Αλβανία, Ιταλία), αναπτύσσεται έως το υψόμετρο των 1000 μέτρων, προτιμώντας ωστόσο πεδινές και λοφώδεις εκτάσεις στα 600-700 μέτρα. Δεν έχει ιδιαίτερες εδαφικές απαιτήσεις και καταφέρνει να αναπτύσσεται στα ασβεστολιθικά πετρώματα του Ξηρομέρου. Οι ήμερες βελανιδιές μπορούν να φτάσουν και τα 1000 χρόνια ζωής και στην περιοχή μας έχουν καταγραφεί δέντρα ηλικίας 800 ετών!
 |
| Παιώνια (Paeonia mascula subsp. russi). Στο βελανιδοδάσος βρίσκεται ένας από τους μεγαλύτερους πληθυσμούς της στην Ελλάδα |
Πανίδα:
Το βελανιδοδάσος αποτελεί εξαιρετικά πλούσιο τόπο σε ορνιθοπανίδα. Έχουν καταγραφεί 127 είδη πουλιών πολλά από τα οποία αρκετά σπάνια στη χώρα. Η περιοχή του δάσους εμφανίζει τόσο μεγάλη ποικιλία καθώς συνορεύει με τη λίμη Οζερός και βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από το δέλτα του Αχελώου και τον Αμβρακικό με αποτέλεσμα να παρατηρούνται αρκετά υδρόβια είδη. Παράλληλα λόγω της γεωγραφικής του θέσης, καταγράφονται πολλά μεταναστευτικά είδη το φθινόπωρο και την άνοιξη, καθώς η περιοχή βρίσκεται πάνω στον δυτικό διάδρομο μετανάστευσης των πουλιών. Αναμφίβολα όμως αποτελεί ιδανικό βιότοπο για δασόβια είδη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η καταγραφή 6 από τα 9 είδη δρυοκολαπτών της Ελλάδας! Ακόμη στην περιοχή κυνηγούν αρκετά είδη αρπακτικών πουλιών όπως ο χρυσαετός (Aquila chrysaetos), ο φιδαετός (Circaetus gallicus) και το βραχοκιρκίνεζο (Falco tinnunculus). Παράλληλα λόγω της γειτνίασης του δάσους με τα Ακαρνανικά Όρη έχουν παρατηρηθεί τα σπάνια όρνια (Gyps fulvus), με την Αιτωλοακαρνανία να αποτελεί τον μεγαλύτερο θύλακα διατήρησης του είδους στην ηπειρωτική Ελλάδα.
 |
| Μεσαίος δρυοκολάπτης (Dendrocopos medius) Κοινός στο δάσος |
Η πανίδα των θηλαστικών περιλαμβάνει την αλεπού, το αγριογούρουνο, τη νυφίτσα, το πετροκούναβο, τον ασβό, τον σκαντζόχοιρο και τον δασομυωξό. Πριν κάποιες δεκαετίες εξαφανίστηκαν από τις παγάνες και τις δηλητηριάσεις οι λύκοι και τα τσακάλια της περιοχής, ενώ σύμφωνα με τον Γερμανό βοτανικό Heldreich, στις αρχές του 20ου αιώνα στο δάσος ζούσαν πλατώνια (Dama dama). Η ερπετοπανίδα παρουσιάζει επίσης ενδιαφέρον με αρκετά είδη φιδιών, όπως η κοινή οχιά και η σαίτα, με αρκετές σαύρες και χελώνες, ενώ τα αμφίβια είναι περιορισμένα λόγω της έλλειψης τρεχούμενων νερών. Τέλος στο βελανιδοδάσος υπάρχει μεγάλη ποικιλία εντόμων, με χαρακτηριστικό είδος τη Saturnia pyri, τη μεγαλύτερη νυχτοπεταλούδα της Ευρώπης που μπορεί να φτάσει τα 17 εκατοστά!
 |
| Στο βελανιδόδασος ζει η μεγαλύτερη νυχτοπεταλούδα της Ευρώπης, η Saturnia pyri |
Σχέση ανθρώπου-δάσους
Από τα αρχαία χρόνια η Ακαρνανία παρουσιάζεται με απέραντα δάση βελανιδιάς στα οποία έβοσκαν κοπάδια αλόγων, βοοειδών και χοίρων. Η περιοχή του δάσους είναι ένα πολιτιστικό τοπίο, με διάσπαρτες ενδείξεις της ανθρώπινης ύπαρξης σε βάθος αιώνων. Χαρακτηριστικά είναι τα ευρήματα του Μυκηναϊκού πολιτισμού (1580-1100 π.Χ) με Θολωτούς Τάφους που βρέθηκαν στα Κόροντα της Χρυσοβίτσας και στην Παλαιομάνινα. Ακόμη το δάσος είναι διάσπαρτο με αρχαίες οχυρώσεις όπως το κάστρο των Δηριέων στη Σκουρτού αλλά και πλήθος βυζαντινών ναών. Κατά την Επανάσταση του 1821, το δάσος ήταν καταφύγιο κλεφτών συντελώντας στην Εθνική Απελευθέρωση. Στη νεότερη εποχή οι Ξηρομερίτες εκμεταλλεύτηκαν το εμπόριο του βελανιδιού για την παραγωγή βαφικών υλών για τη βυρσοδεψία με το λιμάνι του Αστακού να αποτελεί κέντρο εμπορίου και εξαγωγής των προϊόντων της βελανιδιάς στην Ευρώπη. Παράλληλα το βελανίδι είναι εξαιρετική ζωοτροφή κατα την περίοδο του φθινοπώρου και πολλά κοπάδια Βλάχων από τα ορεινά της Πίνδου είχαν τα χειμαδιά τους στην περιοχή. Τέλος την περίοδο της Κατοχής, πολλοί κάτοικοι των χωριών του δάσους έβρισκαν εκεί καταφύγιο κατα τη διάρκεια αντιποίνων των Γερμανών και Ιταλών, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το κάψιμο του Προδρόμου, της Χρυσοβίτσας, της Μαχαιράς και του Αγράμπελου.
 |
| Το κάστρο στην αρχαία ακαρνανική πόλη Κόροντα κοντά στη Χρυσοβίτσα, η πύλη και η θέα προς το δάσος Φώτο:Αναστάσιος Καραΐσκος |
Κίνδυνοι που αντιμετωπίζει το δάσος
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος που αντιμετωπίζει το δάσος είναι η παράνομη υλοτομία. Έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις και αποφέρει μεγάλα κέρδη στους λαθροϋλοτόμους που διοχετεύουν την παράνομη ξυλεία στα κοντινά αστικά κέντρα. Την αντιμετώπισή της δυσκολεύει το γεγονός ότι το δάσος υπάγεται σε τρία δασαρχεία με άγνωστα όρια δικαιοδοσίας του καθενός. Το βελανιδοδάσος είναι δημόσια περιουσία και οι ενέργειες αυτές πέρα από παράνομες και ανήθικες, είναι εγκληματικές οικολογικά.
Οι παράνομες εκχερσώσεις για επέκταση των καλλιεργούμενων εκτάσεων και βοσκοτόπων.
Οι πυρκαγιές, είτε από αμέλεια είτε εσκεμμένες για επέκταση των λιβαδιών.
Η υπερβόσκηση εμποδίζει την αναγέννηση του δάσους με αποτέλεσμα το δάσος να γερνάει και να μην ανανεώνεται.
 |
| Το δάσος είναι δημόσιο αγαθό. Η λαθροϋλοτομία εκτός από παράνομη είναι εγκληματική οικολογικά |
Επίλογος
Κάθε τόπος για να έχει εξέλιξη και οικονομική ανάπτυξη προσπαθεί να εντοπίσει και να αναδείξει τα στοιχεία που τον κάνουν να ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους. Εμείς έχουμε την ευλογία να έχουμε το βελανιδόδασος, μοναδικό τοπίο στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Είναι συνδεδεμένο με τους Ξηρομερίτες και η μοίρα του συνοδεύει την δική τους. Οι παλαιότερες γενιές πρόλαβαν τη συλλογή του βελανιδιού, άλλοι διατηρούσαν τα κοπάδια τους από αυτό και όλοι μας σίγουρα έχουμε βρεθεί στον ίσκιο μιας βελανιδιάς. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν, να ενημερωθούμε για το δάσος μας και να αξιοποιήσουμε τα προϊόντα της βελανιδιάς. Τότε τα οφέλη μας θα είναι πολλά περσσότερα από κούτσουρα στο τζάκι…
Πηγές:
Β. Βλάμη, Στ. Ζόγκαρης, Π. Δημόπουλος, Βελανιδοδάσος Ξηρομέρου, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Τμήμα Διαχείρισης Φυσικών Πόρων, Σύλλογος Φίλων Βελανιδιάς “Αμαδρυάδα”
Π.Δ. Πλατής, Οικότοπος της βαλανιδιάς και κτηνοτροφία στα Ακαρνανικά όρη
Δάση Βαλανιδιάς: Παρελθόν, Παρόν και Μέλλον, Πρακτικά ημερίδας, ΤΕΙ Μεσολογγίου, ΤΕΙ Λαμίας, Μεσολόγγι 2002
Ιστοσελίδα Συλλόγου Φίλων Βελανιδιάς “Αμαδρυάδα” http://www.velanidodasos.gr/oakforest/
Πηγές φωτογραφιών: xiromeronews, discoveryaitoloakarnania
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου