Η άγνωστη επανάσταση του 1585 σε Ξηρόμερο και Ήπειρο, το τραγούδι που γράφτηκε γι' αυτή.

 Επιμέλεια: Τιμολέων Ντέμος, Φοιτητής Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών

Μετά το 1571 και τη ναυμαχία της Ναυπάκτου, όπου οι ενωμένες χριστιανικές δυνάμεις της δύσης κατατρόπωσαν τον οθωμανικό στόλο κοντά στις Εχινάδες, η εμπλοκή των Ενετών στα εσωτερικά της Τουρκοκρατούμενης Ελλάδας εντείνεται. Τα επόμενα χρόνια θα εκδηλωθούν αρκετές αποτυχημένες επαναστάσεις όπως αυτή του 1585, με κεντρικό πυρήνα της την Ακαρνανία. Οι Έλληνες υποκινούμενοι από τις υποσχέσεις των Ενετών για στήριξη, έστειλαν επιστολή στον Πάπα Γρηγόριο ΙΓ΄ το 1581 παρακαλώντας τον να αναγκάσει τον βασιλιά της Ισπανίας Φίλιππο Β΄ να συνδράμει τους επαναστάτες και ετοιμάστηκαν για ξεσηκωμό. Η επιστολή ανέφερε:

“Να αναγκάσης τον καθολικόν Ρήγα κύριον Φίλιππο να μας στείλη βοήθειαν από το γένος ημών Ρωμαίους και Αρβανίταις, και ημείς θέλομε σηκώσει φλάμπουρο και εις το όνομα της Παναγιότητάς σου θέλομεν πάρει όλην την Αρβανητίαν και τον Μοραία, επειδή είμασθε πλήθος Ρωμαίοι και Αρβανίταις...και αν αυτό η Μακαριότης σου κάμη και ελευθερωθούμεν, από τώρα και έμπροσθεν υποτασσόμεθεν τη αγία καθολική Εκκλησία της πρεσβυτέρας Ρώμης. Μόνον η Παναγιότητά σου να μας κάμης την χάριν, ότι οι ιερείς, Αρχιερείς, Επίσκοποι και Πατριάρχαι, και άλλοι του ιερού τάγματος όμοιοι, να ιερουργούνε και να λειτουργούνε κατά την τάξιν ημών, έστωντας το πλήθος και ο λαός ένε Ρωμαίοι (Έλληνες) και δεν ηξεύρουνε την γλώσσαν την φράγκικην” (“Εστία” 1883, σελ.185) 

Οι υποσχέσεις από τη Δύση ήρθαν και έτσι το 1585 ο Θεόδωρος Μπούας Γρίβας, αρματωλός στην περιοχή Βονίτσης και Λούρου, έσφαξε τους Τούρκους στο Ξηρόμερο και τη Βόνιτσα. Ταυτόχρονα ο Πούλιος Δράκος και ο Μαλάμος κατέλαβαν τη Άρτα και ξεκίνησαν για τα Γιάννενα, σπέρνοντας την καταστροφή και τον θάνατο στο διάβα τους. Οι Τούρκοι έσπευσαν με στρατιωτικά σώματα από Τρίκαλα και Ναύπακτο να καταπνίξουν την επανάσταση σε Ήπειρο και Ξηρόμερο αντίστοιχα. Οι εξεγερμένοι στην Ήπειρο εξοντώθηκαν γρήγορα ενώ ο Θεόδωρος Γρίβας ξεκίνησε από τη Βόνιτσα να αντιμετωπίσει τον πασά της Ναυπάκτου. Η μάχη δόθηκε στον Αχελώο, όπου ο Γρίβας βαριά τραυματίας και πιεζόμενος από τους Τούρκους αναγκάστηκε να υποχωρήσει και να καλέσει τον αδερφό του Γκίνο Μπούα, που πολεμούσε στην Ήπειρο να έρθει για βοήθεια με τους εναπομείναντες επαναστάτες. Ο Γκίνος φτάνοντας κοντά στην Περατιά, έδωσε σκληρή μάχη με τους Τούρκους και σκοτώθηκε. Έκτοτε η τοποθεσία αυτή λέγεται "Του Μπούα τ' Αυλάκι". Ο Θεόδωρος Γρίβας, μπροστά στον κίνδυνο να περικυκλωθεί από τα δυο τούρκικα σώματα που τον πλησίαζαν, κατέφυγε στην Ιθάκη όπου υπέκυψε στα τραύματά του.

Η περιοχή "Του Μπούα τ' Αυλάκι"

Την περίοδο αυτή γράφτηκε και το παρακάτω δημοτικό τραγούδι που αναφέρεται στην επανάσταση και στον αρματωλό Μαλάμο:

Μαλάμος εροβόλαγε να πα’ να προσκυνήσει,

οι γέροντες πάγουν μπροστά, κατόπιν ο Μαλάμος.

Στον δρόμο όπου πήγαιναν, στο δρόμο που πηγαίνουν,

Μαλάμος κοντοστάθηκε, τους γέροντες φωνάζει

“Για σταματάτε γέροντες, κάτι θα σας ρωτήσω.

Απόψε είδα στον ύπνο μου, στον ύπνο που κοιμόμουν,

Το δαμασκί μου το σπαθί ερράγισε ως τη μέση

και το μακρύ τουφέκι μου δεν έτρωγε μπαρούτι.

Το όνειρό μου γέροντες είναι κακό σημάδι.

Για τούτο σας σταμάτησα να πάτε στο καλό σας

και ‘γω πηγαίνω στα βουνά και στα παλιά λημέρια.

Να ζω με τα κρυά νερά, στα δέντρα τεντωμένος.

Οι Τούρκοι είναι άπιστοι, τον λόγο δεν φυλάγουν

κι΄όσοι κλέφτες προσκύνησαν, τους πήραν τα κεφάλια.”

Όταν η επανάσταση κατεστάλη, οι Τούρκοι προχώρησαν σε αντίποινα, ερημώνοντας πόλεις και χωριά. Ωστόσο πόλεις όπως η Αμφιλοχία, ο Αστακός, η Βόνιτσα και η Άρτα εξαιρέθηκαν λόγω της επέμβασης των τοπικών μπέηδων για την προάσπιση των προσωπικών τους συμφερόντων. Τέλος το αρματολίκι της Βόνιτσας ανέλαβε ο Βαλτινός Τρουμπούκης από το χωριό Σύντεκνο.

Πηγές:

• Γεώργιος Βάρσος, Ιστορία της Δυτικής Στερεάς Ελλάδος από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρις επαναστάσεως 1821
• Κ. Παπαρρηγόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος 7 (σελ 341-342)
• Γ. Κορδάτου, Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας, τόμος IX (σελ 98-99), εκδόσεις 20ος αιώνας
• Πηγή εικόνων: διαδίκτυο